Korzeniowski Onufry Antoni Józef (1809–1868), artylerzysta w powstaniu listopadowym, emigrant. Ur. 20 VI w majątku rodzinnym Bochennikach na Podolu (wg Semenenki w Winnicy), był synem Dionizego Erazma, sędziego ziemskiego winnickiego, i Tekli Moczulskiej, bratem Marii. Chodził do szkół w Romanowie i Winnicy. Ok. r. 1823 wstąpił do wojska polskiego, do warszawskiej szkoły bombardierów. Po 7 latach, pono na skutek zatargów z przełożonymi, był ciągle jeszcze podoficerem artylerii. Wziął czynny udział w Nocy Listopadowej i należał do skazanych później zaocznie na szubienicę za «zbrodnie rokoszu». Jako adiutant płka Ł. Dobrzańskiego zajmował się energicznie formowaniem nowych baterii. W korpusie J. Dwernickiego odznaczył się jako podporucznik pod Stoczkiem i Boremlem. Wyprawiony następnie po amunicję działową do Zamościa przeprowadził odnośny transport przez teren Galicji, ale dotarł do swoich już po złożeniu broni przez Dwernickiego. Po powrocie do Warszawy awansowany na kapitana, został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari i wyprawiony w Sandomierskie dla organizowania pospolitego ruszenia. Przekroczył granicę wraz z korpusem S. Różyckiego. Do tego okresu odnoszą się notatki pamiętnikarskie K-ego pt. Rewolucja polska (rkp).

W lutym 1832 r. dostrzegamy go w Paryżu, wraz z J. Czyńskim i T. Krępowieckim, wśród założycieli efemerycznego Tow. Przyjaciół Postępu, gdzie kierował wydziałem wojskowym. Policja francuska zaliczała go wtedy do przywódców polskiej lewicy. Szybko jednak K. wycofał się z polityki; uczęszczał do Szkoły Górniczej, następnie pracował kolejno w kopalni miedzi i w hucie żelaznej w departamencie Landes, w obu instytucjach na stanowisku dyrektora. W r. 1837, razem z J. Koźmianem i Miłaszewskim, usiłował zorganizować ok. 40 emigrantów w związek czy towarzystwo «wspólne dla myślenia o Polsce i dla pracowania nad rzeczami narodowymi» (Smolikowski, I 192). W r. 1838 przeżył przełom wewnętrzny i został praktykującym katolikiem. T. r. wstąpił do «Domku Jańskiego» w Paryżu jako «brat zewnętrzny». Kontaktował się już wtedy blisko z A. Mickiewiczem. W rok potem bawił w Tours, związany z tamtejszą gminą Zjednoczenia; w r. 1844 odwiedzał J. Lelewela w Brukseli; w r. 1846 mieszkał w Paryżu, gdzie w tym czasie założył szkółkę wojskową dla emigrantów. W kwietniu 1848 r. ruszył w drogę do Polski z kolumną płka M. Kamieńskiego i zawrócił wraz z nią ze Strasburga do Włoch. W końcu maja Mickiewicz wyprawił go do Wenecji z listem do M. Tommase’a i propozycją udziału legionu polskiego w obronie tego miasta. Rozmowy K-ego z ministrami weneckimi rozbiły się o niechęć Włochów do finansowania polskiej formacji. Później Mickiewicz żartował z K-ego, że proponował G. Maninowi organizowanie kosynierów, gdy w całej Wenecji ani jednej kosy nie było.

Po powrocie do Mediolanu K. przekonał się, że w Legionie Mickiewicza, jako pozbawionym artylerii, kariery nie zrobi; szukał więc zbliżenia z czartoryszczykami, czym naraził się na zniewagi legionistów, a płk J. Siodołkowicz wymówił mu kwaterę w koszarach legionowych. Wkrótce Mediolan upadł, a K. ewakuował się do Turynu, skąd wyjechał do Rzymu. W końcu 1848 r. w ślad za papieżem podążył do Gaety, by ofiarować swe służby wygnanemu Piusowi IX. Ze względu na Rosję papież nie chciał jednak przyjmować do wojska Polaków. W r. 1849 K. osiadł na stałe w Rzymie, gdzie współżył blisko ze 12 zmartwychwstańcami; m. in. zajmował się kolekcjonerstwem średniowiecznego malarstwa religijnego. Kościołom rzymskim ofiarował niektóre cenne obrazy. Prowadził szeroką akcję charytatywną wśród włoskiej Polonii, a jako miłośnik i znawca sztuki antycznej oprowadzał pielgrzymów polskich po Rzymie. W r. 1858 bawiąc w Ankonie, wdał się w rozmowy z żołnierzami polskimi w służbie austriackiej, rozdawał im nabożno-patriotyczne publikacje. Aresztowany, przesiedział w śledztwie ok. 2 miesięcy «i ledwie za licznymi instancjami wypuszczonym». Pamięć o tym incydencie przeszkodziła zaangażowaniu K-ego do żuawów papieskich, do których zgłaszał się znów w r. 1860. U schyłku życia K. ożenił się z też już leciwą wdową, której znane jest tylko imię Justyna. Zmarł w Rzymie 20 XI 1868 r., pochowany w grobowcu, który sam zaprojektował.

Catalogus Congregationis a Resurrectione D.N.I.C., Romae 1956 s. 18, 51, 115; – Gadon L., Emigracja polska, Kr. 1902 III; Harbut J., Noc listopadowa, W. 1926; Kwiatkowski W., Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, Albano (1942); Mickiewicz W., Mémorial de la Légion polonaise en Italie, Paryż 1909 II 264–5, 370–84; Smolikowski P., Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, Kr. 1892–5 I 46–8, 72, 192, 206, II 77, 247, III 292; Żychowski M., Mierosławski, W. 1963; – Budzyński M., Wspomnienia z mojego życia, P. 1880 II 196–7; Celiński A., Wiersze, hymny, listy, Oprac. F. German i T. Nuckowski, W. 1960 s. 177–9 (list Celińskiego do K-ego), 237, 248, 251; Diariusz Sejmu z r. 1830–1831, Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1911 V 293; Dwernicki J., Pamiętniki, Lw. 1870 s. 17, 19, 27, 93; Korespondencja J. Lelewela z K. Sienkiewiczem, „Roczn. Tow. Hist.-Liter.” (Paryż) 1870–2 s. 484–91; Legion Mickiewicza. Wybór źródeł, Wyd. H. Batowski, A. Szklarska-Lohmanowa, Wr. 1958; Krosnowski, Almanach hist.; Lelewel, Listy emigracyjne, II–IV; Listy legionistów A. Mickiewicza, Wyd. H. Lutzowa, Wr. 1963; Mickiewicz A., Dzieła, Wydanie Narod., W. 1955 XVI 227–30, 421–2; Odescalchi B., Polacy w Rzymie, „Przegl. Pol.” T. 60: 1893 s. 220; Semenenko P., Dziennik, Sacrum Poloniae Millennium, Rzym 1955 II 332–3; tenże, Mowa żałobna, „Roczn. Tow. Hist.-Liter.” (Paryż) 1868 s. 390–405; Zaleski J. B., Korespondencja, Lw. 1903–4 IV–V; Źródła do dziejów wojny polsko-rosyjskiej 1830–1831 r., Wyd. B. Pawłowski, W. 1931 I; – „Kron. Emigracji Pol.” (Paryż) 1834 t. 2 s. 89; – Arch. Zmartwychwstańców w Rzymie: Jański B., Pamiętniki (1830–40), Listy K-ego i do niego z l. 1833–56, Rewolucja polska (notatki pamiętnikarskie K-ego z r. 1831), List Justyny Korzeniowskiej z r. 1868 o K-m, Al. Jełowicki do Józefa K-ego (poemat); B. Jag.: Listy K-ego do J. B. Zaleskiego z 1848; B. PAN w Kr.: sygn. 2210 t. 6 k. 196–7, t. 7 k. 204, 2213 t. 2 k. 88–103, t. 6 k. 69, 2217 k. 47–8; Muz. A. Mickiewicza w Paryżu: rkp. 577 (Raport K-ego z 30 V 1848 i list z I VI 1848 oraz kopie ręką W. Mickiewicza). (Uzupełnienie F. Germana).

Stefan Kieniewicz